Niedobór światła dziennego a efektywność pracowników biurowych

Jesienią i zimą pracownicy mogą odczuwać dyskomfort spowodowany niedoborami światła słonecznego. Jakie wpływ na ich produktywność może mieć ten stan? Jak zapobiegać jego negatywnych efektom?

Na szerokości geograficznej, w której leży Polska, obserwujemy istotne zróżnicowanie długości dnia w zależności od pory roku. Lato od zimy nie różni się jednak tylko godzinami wschodów i zachodów, ale również poziomem maksymalnego dobowego natężenia promieniowania słonecznego. Mówiąc krótko, w porównaniu z najcieplejszymi miesiącami, dociera do nas teraz kilkukrotnie mniej światła (patrz Rysunek 1). Jak dowodzą lekarze i naukowcy, może mieć to negatywny wpływ nie tylko na nasze samopoczucie, ale również na efektywność wykonywania zadań przez pracowników.

Rysunek 1: Ilość światła słonecznego docierającego w bezchmurny dzień na szerokości geograficznej 52°N (np. Warszawa) [W m-2]; oprac. na podst.: Burgess P. Variation in light intensity at different latitudes and seasons, effects of cloud cover, and the amounts of direct and diffused light [w:] Materiały ze spotkania CCFG w Gloucestershire (2009)

Światło nadaje rytm

Natężenie jasnego światła synchronizuje rytm biologiczny człowieka oddziałując na jądro nadskrzyżowaniowe (nucleus suprachiasmaticus-SCN) – strukturę anatomiczną znajdującą się w przedniej części podwzgórza. W zależności od tego, jakie bodźce świetlne docierają do SCN, hamuje ono lub pobudza produkcję w szyszynce melatoniny – hormonu odpowiedzialnego za regulację rytmu sen-czuwanie (patrz Rysunek 2).

Rysunek 2: Zależność między natężeniem światła a regulacją rytmu sen-czuwanie; oprac. na podst. Gooley J. J.: Treatment of Circadian Rhythm Sleep Disorders with Light. Annals Academy of Medicine (2008)

W świetle badań przeprowadzonych w ostatnich latach, niedobór światła może w związku z tym prowadzić do zakłócenia rytmów biologicznych, skutkując znacznym pogorszeniem samopoczucia. Zjawisko jest na tyle poważne, że Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zdecydowała się wpisać sezonowe zaburzenia nastroju (ang. SAD – Seasonal Affective Disorder) do międzynarodowej klasyfikacji chorób jako „epizod depresyjny, nieokreślony”[1]

Na tak zwaną „zimową depresję” może cierpieć od 4 do 6% populacji. Kolejne 10-20% może odczuwać jej łagodne objawy[2]. Do typowych symptomów SAD należą m.in.: bóle głowy, obniżony poziom energii, uczucie przewlekłego zmęczenia, trudności z koncentracją, senność współistniejąca z pogorszeniem jakości snu, skłonność do nerwowości i irytacji, wzmożone poczucie winy i beznadziei oraz niechęć do podejmowania interakcji międzyludzkich[3].

TYPOWE OBJAWY SEZONOWYCH zABURZEŃ NASTROJU MOGĄC MIEĆ WPŁYW NA EFEKTYWNOŚĆ PRACOWNIKÓW

• obniżony poziom energii
• uczucie przewlekłego zmęczenia
• trudności z koncentracją
• wzmożona senność współistniejąca z pogorszeniem jakości snu
• niechęć do podejmowania interakcji międzyludzkich

Patrząc na listę objawów, nie trudno dojść do wniosku, że mogą one wpłynąć na efektywność pracowników biurowych. Ich zadania często wymagają dokładności, skupienia oraz utrzymywania kontaktów z klientami i partnerami biznesowymi. Dlatego obniżone funkcjonowanie w obszarach, na które oddziałują sezonowe zaburzenia nastroju, może znacząco obniżyć produktywność osób zatrudnionych w branży usług.

Praca w ciemno nie popłaca

Intuicje te znajdują potwierdzenie w doniesieniach naukowców. Przykładowo, w badaniach mających na celu oszacowanie wpływu oświetlenia pomieszczenie na efektywność uczenia się, wykazano istotne różnice pomiędzy rezultatami osiąganymi przez uczniów przebywających na co dzień w najgorzej i najlepiej oświetlonych salach danej placówki.

W testach podstawowych umiejętności, przeprowadzanych po semestrze spędzonym na nauce w danej klasie, dzieci uczęszczające do lepiej oświetlonych pomieszczeń osiągały zauważalnie lepsze wyniki. W zakresie czytania ich oceny punktowe były nawet o 26% wyższe niż w wypadku rówieśników uczących się w ciemniejszym otoczeniu. W rozwiązywaniu zadań z matematyki radzili sobie 20% lepiej.[4]

Z kolei w przekrojowym artykule „Przegląd literatury na temat efektów naturalnego oświetlenia na użytkowników budynków” wymieniono szereg zdrowotnych i efektywnościowych aspektów funkcjonowania pracowników, na które wpływ ma odpowiednie oświetlenie stanowiska pracy. W tekście stwierdzono między innymi, że ma ono wpływ na zmniejszenie natężenia objawów SAD, bólu głowy oraz zmęczenia oczu, obniżenie poziomu stresu i polepszenie koncentracji uwagi oraz zwiększenie satysfakcji z pracy, przywiązanie do organizacji, zaangażowanie, motywację i spadek absencji.[5]

W kontekście redukcji liczby nieobecności, bardzo ciekawe dla osób zarządzających pracownikami biurowymi są obliczenia przedstawione w klasycznych badaniach zrealizowanych przy okazji przeniesienia biur Lockheed Martin do „Budynku 157”. Projekt obiektu, ze względu na odpowiednią orientację północ-południe i liczne przeszklenia, pozwalał do maksimum wykorzystywać światło dzienne. Głównym celem decydentów było uzyskanie w związku z tym oszczędności wynikających ze zmniejszenia nakładów na energię elektryczną. Okazało się jednak, że dużo większe korzyści uzyskano w związku z poprawą funkcjonowania zatrudnionych osób. Jako że polepszenie oświetlenia przestrzeni roboczych ma wpływ na zmniejszenie liczby nieobecności, oszacowano co następuje: przy założeniu średniej absencji na poziomie 14 dni/rok, jej spadek o 15% pozwala zwiększyć roczną produktywność (interpretowaną wprost jako liczba przepracowanych godzin) o 1%. Zakładając, że średnia roczna pensja inżyniera pracującego w firmie wynosi 50 tys. dolarów, jednoprocentowy wzrost efektywności przekłada się na zysk rzędu $500 per capita. Skoro zaś w budynku mieściło się 3 000 osób, obliczono że korzyści związane z poprawą efektywności wyniosą 3 000 razy 500 dolarów, czyli 1,5 mln dolarów rocznie. Choć są to wartości szacunkowe, trzeba przyznać że przemawiają do wyobraźni. Prawda jest jednak taka, że mało która firma może sobie pozwolić na wybudowanie ogromnej siedziby o optymalnych parametrach oświetleniowych. Co w związku z tym możemy zrobić, by oddziaływać na związaną ze światłem efektywność pracowników i niwelować niekorzystne efekty niedoboru słońca?

Fotony przeciw depresji

Jedną z najskuteczniejszych metod leczenia sezonowych zaburzeń nastroju jest fototerapia. By pomóc cierpiącym na skrajne formy „zimowej depresji”, wykorzystuje się lampy emitujące białe światło o dużym natężeniu. Pozytywne efekty uzyskuje się dużo szybciej niż przy zastosowaniu środków farmakologicznych. W wypadku osób przechodzących łagodne formy SAD oraz profilaktyce tego rodzaju zaburzeń wystarczające może być zastosowanie systemów oświetlenia kompensujących niedobory światła dzięki emisji wiązki o parametrach maksymalnie zbliżonych do światła słonecznego, z jakim mamy do czynienia bezchmurnego dnia w południe. Manipulowanie światłem znajduje również zastosowanie w stymulowaniu produktywności pracowników. – Na rynku dostępne są systemy z dynamiczną regulacją oświetlenia. Dobrym przykładem są oprawy serii TRILUX 504 – mówi Maciej Gronert, projektant oświetlenia w firmie TRILUX Polska. – Lampa dopasowuje temperaturę barwową i natężenie emitowanego światła do wzorców rytmu biologicznego ludzkiego organizmu. Specjalnie zaprojektowany do tego celu moduł operuje światłem w temperaturze od 3 000 (ciepłe, zbliżone do światła zachodzącego słońca) do 6 500 K (stymulujące, zimne światło). Dzięki temu oprawa jest w stanie oddziaływać na organizm użytkownika wydłużając okres aktywności w ciągu dnia. Emitując ciepłe, wieczorne światło uspokaja i wprowadza użytkownika w relaksujący nastrój podczas przewidzianych przerw – na przykład w porze lunchu. Kiedy zaś oczekujemy od pracowników pełnej sprawności intelektualnej, TRILUX 504 daje zimne, sprzyjające koncentracji światło – dodaje ekspert.

Nowoczesne oprawy LED mogą emitować strumień odpowiadający parametrom naturalnego światła charakterystycznego dla najjaśniejszej pory dnia. Dzięki temu, pomagają pracownikom utrzymać koncentrację nawet gdy zewnętrzne warunki wpływają niekorzystnie na ich samopoczucie. Dodatkowym atutem opraw aktywnych jest zastosowanie w wykorzystujących je systemach oświetleniowych czujników poziomu natężenia światła zewnętrznego. Pozwalają one dostosować liczbę funkcjonujących lamp do bieżących potrzeb, wpływając na ograniczenie kosztów energii elektrycznej.

Światło sposobem na przetrwanie zimy

Nadchodzą najtrudniejsze pod względem ilości docierającej do nas energii słonecznej miesiące. W grudniu i styczniu – kiedy to dni są najkrótsze – możemy spodziewać się wśród pracowników spadku koncentracji, pogorszenia nastroju i obniżonego funkcjonowania w relacjach międzyludzkich.

Warto już teraz pomyśleć o tym, jak przeciwdziałać negatywnym efektom niedoboru światła. Najprostszym i najskuteczniejszym sposobem jest doposażenie biura w oddziałujące na dobowy cykl organizmu oświetlenie.

[1] Epizod depresyjny, nieokreślony – pozycja F32.9 [w:] ICD-10 – International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 10th Revision WHO (2010)

[2]

[3],3 Seasonal Affective Disorder www.aafp.org American Academy of Family Physicians (2000), dostęp dnia 17.10.2014

[4] Heschong L., Wright R. L., Okura S. Daylighting Impacts on Human Performance in School [w:] Journal of the Illuminating Engineering Society, wyd. l (2002)

[5] Edwards L., Torcellini P. A Literature Review of the Effects of Natural Light on Building Occupants [w:] Technical Report, National Renewable Energy Laboratory (2002)